Medžuslovjanski, umětny język ili prirodny?

Details: Kategorija: NAUKA - TEHNIKA; Datum: Poneděljek, 16 Januar 2012 17:08; Čitanja: 15428

V diskusijah o medžuslovjanskom čęsto izjavjajųt sę različni podhody do istinnogo haraktera śego języka. Poględy sųt različni, ale glåvnom podělom jest nesųmněnno kvestija, jest li medžuslovjanski umětnym ili prirodnym językom. Ili, kto vě, može ješče inočim?

Medžu umětnymi i prirodnymi językami sųt někoje važne razliki. Glåvnojų razlikojų jest očevidno to, že prirodni języki sųt povstali črez věki na osnově organičnogo razviťja starših językov i narěčej, inymi slovami, sama istorija je ih iztvorila. Iz drugoj strany, umětni języki sųt råbotojų jednogo ili vęčěj anonimnyh ili neanonimnyh avtorov. Ta razlika jest bazojų drugoj značijųčej razliki: umětni języki iz definiciji sųt iztvořeni s specifičnom cěľem pred očami. Toj cěľ može byti različny: na priklad, za medžunarodnų komunikacijų, za tajnų komunikacijų s inymi, za prijemnosť samogo avtora, za ilustrovaňje někojej fiktivnoj kultury ili za realizacijų někakogo lingvističnogo pomysla.

Granica medžu umětnymi i prirodnymi językami ne jest vsěgda vidima. Mnogi ľudi od časa do časa v svojih rodnyh językah koristajųt slova, kotore sami sųt izmyslili. To očevidno ne znači, že ti języki sųt umětni, hoť pričiňa, že sodŕžujųt umětne elementy. Takože o množinstvě standardizovanyh (oficialnyh, administracijnyh) językov možno pověděti, že byli umětno ili poluumětno sbudovani na osnově městnyh ili regionalnyh variantov, i že někaka organizacija reguluje i redaguje gramatikų i slovnik. Ale znači li to, že sam język jest umětny? Očevidno, že ne! Hoť na skali medžu prirodnymi i umětnymi językami samorazumno nahodi sę bližěj sih poslědnyh než nepisany městny dialekt. Iz drugoj strany prinajmeněj jedin umětny jezyk bystro razviva sę v prirodny język: esperanto jest už materinskim językom sotok ľudi i blagodaręč velikoj společnosti koristnikov razviva sę dalěj kak prirodny język. Treťim interesnym padom sųt rekonstrukcije izumrělyh językov, na priklad praindoevropejskogo ili praslovjanskogo, ibo uvěrenno ničto iz nih nam ne ostalo i vśaka možliva rekonstrukcija ima hipotetičny harakter. Sami języki, jestli voobče sųt istnovali, ne byli umětnymi językami; ale ih rekonstrukcije, kotore sųt råbotojų jednogo ili vęčěj avtorov, už množěj.

Jestli hočemo očŕknųti, jest li medžuslovjanski język umětny ili prirodny, treba nam pŕvo ustanoviti, čo jest medžuslovjanski. Predstavjų několiko raznych poględov na tų kvestijų, načinajųč od argumentov za umětny język.

Poględ 1 – Umětny język

My s cělojų grupojų råbotamo nad medžuslovjanskim od lět, jesmo napisali cělų gramatikų od osnov, cěly čas iskamo ili tvorimo slova k slovniku... Inymi slovami, my jesmo avtorami. Pred tym, ne bylo ni «Slovianskogo» ni «Novoslovienskogo», hoť byli ini projekty umětnyh slovjanskih medžujęzykov, kotori takože iměli svojih avtorov. Nijedin iz nih kogda-bųď ne je iměl govoriteľev za kotoryh to byl materinski język. Konkluzija zatom jest prosta: medžuslovjanski polni vse uslovja aby kvalifikovati go sred umětnyh językov.

Umětni języki različajųt sę od prirodnyh tym, že imajųt cěľ. Toj cěľ takože jest glåvnojų bazojų za kategorizacijų umětnyh językov. Raněj jesm podělil umětne języki na šesť kategorij:

Medžunarodni pomočni języki

Konceptualni języki

Artistični języki

Języki stvořeni za specialne cěľe

Naučne rekonstrukcije prajęzykov

Zaprojektovane standardizacije

za blizko spokrovjene grupy dialektov.

Smotrijmo sejčas kaki jest cěľ v padě medžuslovjanskogo. Čo jest interesno, medžuslovjanski ima harakterestiki vsěh šesti kategorij! Izdaje sę, že najsilněj nalěži do pŕvoj grupy, točno do podgrupy t.zv. zonalnyh językov: pomočni języki, kotori imajųt služiti do komunikaciji sred govoriteľev jednoj językovoj familiji, v našem slučaju slovjanskoj. Ale to ne jest vse. Medžuslovjanski takože posěda izrazny element eksperimentalnosti: jest li možlivo tvořeňje języka, kotory bųde razumlivy za blizko vsěh Slovjanov bez nikakoj popredňej nauki?

Kromě togo, medžuslovjanski možno uvažati za hipotetičny język, imenno za toj język, kotory nahodi sę na samoj sredině slovjanskoj grupy. I ta ideja približa go takože do podkategoriji artističnyh językov, t.zv. alternativnyh językov: čo bylo by, jestli by praslovjanski nigda ne razpadla sę v različne języki? Nakonec medžuslovjanski ima ješče jedin vtorny cěľ: služeňje kak instrument do nauki.

A to ješče ne jest vse, ibo medžuslovjanski takože sodŕžuje mnogo elementov harakterističnyh za kategorije 5 i 6, i te dvě kategorije generalno sųt uvažane za prirodne ili prinajmeněj blizko prirodne. Zavisno od podhoda, medžuslovjanski język može byti krajno podobny do praslovjanskogo ili starocŕkovnoslovjanskogo i vsi medžuslovjanski projekty navęzajųt v vęčej ili v menějšej měrě do nih, tak že spokojno možno ih nazyvati sųčasnymi izdaňjami togo prajęzyka. V procesě sbiraňja slov rekonstrukcija praform izigryva važnų rolų i metody sųt taki sami, kak v slučaju rekonstruovaňja prajęzyka. Mimohodom, metody takože sųt podobni ili daže identični do poslědnoj kategoriji, zaprojektovanyh standardizacij za blizko spokrovjene grupy dialektov. I tym sbližamo sę do vtorogo poględa.

Poględ 2 – Pokryvny język

Soglåsno rěčnikov śego poględa, ne jest to so vsěm pravda, že medžuslovjanski ne jest ničijim materinskim językom. Protivno, ih mněňjem vsi slovjanski języki sųt v istinnosti narěčjami jednogo vseslovjanskogo języka. Da, oni raděj nazyvali by go «slovjanski» ili «vseslovjanski» vměsto «medžuslovjanski», ale to ne izkľuča, že to sųt jedino razne nazvy togo samogo języka. Samorazumno toj język jest mnogo heterogenny, ale istnuje!

Izslovil toj poględ veliki panslavist Matija Majar-Ziljski: «Stari Greki sųt govorili i pisali v četyrěh narěčjah, ale cěly čas iměli sam jedin grečski język i samo jedno grečsko slovstvo. Mnogi dnešňi izobraženi narody, na priměr: Francuzi, Italijani, Anglijci i Němci imajųt vęčěj, različnějših narěčej i podnarěčej než my Slovjani, i jednakže imajųt toliko po jedin kniževny język. Čo u inyh narodov je možlivo, čo u nih zapravdų istnuje, byh ne věděl, za čo imělo byti nemožlivo jedino u nas, Slovjanov?»

Jedni by uvažali, že toj język jest i vsěgda byl, treba go jedino ješče opisati. Drugi govorijųt, že toj kniževny język istnuje už od davna, imenno v formě cŕkovnoslovjanskogo. Vsěkako, mnogi učeni črez věki sųt probovali standardizovati, formalizovati ili modernizovati toj vseslovjanski język. Pri tom velikojų razlikojų s umětnymi językami jest to, že oni so vsěm ničego ne izmyslili, ale izkľučitelno bazovali sę na istnujųčem už materialě, čęsto vvodijųč jedino male izměny.

Istnujųt prirodni języki, kotori sųt povstali v tojže sam sposob. Dam dva priklady: novohebrejski, kotory iztvoril Eliezer Ben-Jehuda na osnově starohebrejskogo i kotory nyně jest oficialnym językom Izraela; i Rumantsch Grischun, umětnų standardizacijų Heinricha Schmida za retoromanski język na osnově mnogih heterogennyh dialektov. Hoť ti języki, v protivnosti do prirodnyh, imajųt avtora, sejčas nikto ne sųmněva ih prirodnosti.

Retoromanski v versiji Schmida jest t.zv. Dachsprache («pokryvny język»), językom svęzujųčim različne dialekty iz dialektovogo kontinuum, kotori daže mogųt byti vzajemno nerazumlivi. Prikladov jest vęčěj: arabski, grečski, němečski i italijanski. Soglåsno togo samogo principa, slovjanski język jest povinen služiti kako pokryvny język za vse različne dialekty, od sŕbolužičskih do bulgarskih, od slovenskih do bělarusskih.

Treba tu ješče dodati, že kvestija język/dialekt jest tako problematična, že dneś językoznavci neohotno koristajųt slovo «dialekt». Kak jest vidimo v padah slęzskogo i kašubskogo odnosno poľskogo, sŕbskogo, hrvatskogo, bosňačskogo i čŕnogorskogo odnosno sŕbohrvatskogo, rusinskogo odnosno ukrajinskogo i t.d., ta diskusija vsěgda jest obremeňena emocijami i političnosťjų. Ale kto je pověděl, že vsi języki imajųt byli na tomže samom, horizontalnom uråvňu? Izkľuča li uznavaňje slęzskogo języka jego prinalěžnosť do poľskogo? A jestli ne, izkľuča li istnovaňje poľskogo języka istnovaňje slovjanskogo języka? V naših časah taki poděly ne sųt už tako prosti: nyně imamo narěčja, regionalne języki, standardove języki, mnogocentrične języki, pokryvne języki, diasystemy i mnogo inyh variantov. Tako, kak nazyvamo sŕbohrvatski diasystemom, možno kazati, že slovjanski takože jest jednym velikim diasystemomregionalnyh variantov i prohodnyh narěčej. Idųč drågojų toj logiki, slovjanski v kakoj-bųď formě jest krajnom prikladom pokryvnogo i jednočasno mnogocentričnogo języka.

Poględ 3 – Pidžin

Treťi podhod ne preča, že medžuslovjanski ne jest ničijim rodnym językom, ale bez obzira na to tvŕdi, že takože ne jest umětnym językom. Ibo čo? Jestli čo-bųď različa umětne języki od prirodnyh, jest to fakt, že vśaki umětny język iz definiciji ima avtora, čego voobče ne možno skazati o medžuslovjanskom. Da, byli ľudi, kotori s vęčim ili menějšim uspěhom poprobovali opisati medžuslovjanskų gramatikų, ale v istinnosti toj język byl istnoval v realnom světě už dolgo. Odkųd sųt razni slovjanski narody, sųt takože medžuslovjanski kontakty: črez trgovaňje, črez mnogorakih Slovjanov živųčih v jednom regioně, v sųčasnosti takože črez to, že Slovjani iz različnyh narodov sųstrěčajųt sę v Internetě. V těčeňju věkov ti Slovjani sųt naučili sę porazuměvati sę s sobojų, čęsto poslugujųč sę uproščenojų versijų vlastnyh językov s doměškojų elementov iz językov svojih razgovornyh partnerov. Inymi slovami: medžuslovjanski črez te věki je byl neformalnym ale istnujųčim fenomenom.

Takove języki nazyvamo pidžinami i v principě to sųt improvizovani języki sred ľudi, kotori so vsěm ne razumějųt svojih vzajemnyh językov. Pravda, najčęstěj sųt povstali v kolonialnyh okolnosťah s udělom so vsěm nespokrovjenyh językov, ale jest li to tvŕdo uslovje? Za čo Centralna Evropa ne može iměti svojih pidžinov? V vśakom padě, različne formy medžuslovjanskogo sųt istnovali v toj čęsti světa od vękov. I vse råvno, možno li ih nazvati pidžinami ili ne, oni s pidžinami dělijųt mnogo občih harakteristik, medžu drugimi, že ne imajųt ni staloj gramatiki ni tvŕdyh pravil.

Konkluzija

Sejčas pytaňje očevidno zvųči: kotory iz těh poględov ima najvęčěj pravdų? Na žalosť nema jednoznačnoj odpovědi na to pytaňje. Vse zavisi od točki zrěňja, a kak sę govori, točka zrěňja zavisi od točki seděňja. Kto věri, že Slovjani sųt jednym velikim narodom, pravdopodobno takože vidi slovjanski kak jedin prirodny język. Ja iz vlastnogo izkušeňja językotvoriteľa mogų kazati, že proces odkryvaňja medžuslovjanskogo jest něčim cělkom drugim než tvořeňje ili izmysľeňje umětnyh językov. Da, jesm napisal čęsť gramatiki i mnogo tekstov v/o medžuslovjanskom, ale mimo togo ne čujų sę avtorom języka – tak samo, kak pisateľ russkoj gramatiki ili poľskogo slovnika ne jest avtorom ni russkogo ni poľskogo języka. Mojim mněňjem medžuslovjanski jest vsěm v jednom: stary improvizovany język koristany črez obyčnyh ľudi i takože različni projekty k modernizaciji starocŕkovnoslovjanskogo ili k iztvořeňju vseslovjanskogo języka črez avtorov iz mnogih raznyh krajev.

Kak jesm napisal v vvedeňju, ne jest tako, že język jest abo prirodny abo umětny. Vśaki prirodny język sodŕžuje v sobě umětne elementy, a vśaki umětny język elementy prirodnosti. Zatom vśaki język nahodi sę něgdě na skalě medžu dvěma krajnosťami.

Ja vidim medžuslovjanski pred vsěm kak jednų velikų kupų slov i gramatičnyh elementov iz vsěh slovjanskih językov, kotorų my jedino analizujemo i izsred kotoroj my gromadimo te věči, kotore sųt razumlive za maksimalnų kolikosť Slovjanov. Da, možno by daže kazati, že medžuslovjanski so vsěm ne jest językom, jedino sostavom orųdej do podměňeňja prirodnyh językov. Ale to ne byla by cěla pravda, tomu že medžuslovjanski možno råvno dobro koristati kak polny język. I toj język jest měšaninojų elementov iz vsěh slovjanskih językov, kotora jest tako samo slovjanska, kak měšanina elementov iz britanskogo i amerikanskogo anglijskogo jest anglijska. Ne pišemo pravil i ne nakazujemo ľuďam čo imajųt dělati i čego im ne dozvaľamo dělati. Jedino sovětujemo čo možno dělati, aby pisati i govoriti, kak to mųdro nazyval Majar-Ziljski, «vzajemno».

(MS+)

NAJČITAJEME ČLANKY